Chinchilla

Chinchilla is veral die verhaal van die verwerking van trauma, nie net by die hoofkarakter Lea nie, maar ook by die karakters, Zacharia en Bastos. Nie een van hulle is juis aangename karakters nie, minste van almal Lea. Soos Van Rooyen tereg sê in ʼn gesprek met Madri Victor: Ook het ek dit van mening dat die karakters, hoe lief ek hulle ook het, nie die normale mall-gangers van enige stad is nie. Jirre, die een is so wanstaltig met die emosie soos die ander. Maar hulle laat hulle primitiewe sy los (in die valk, in die pelsdier) tussen die tontelbos en die oumanssoutgoed. ‘n Skeefgedrukte psige, het ek al gesien, en ook beleef, steur hom/haar fokkol aan die Teorie. Daar loop mense rond op hierdie aarde.

Deur middel van terugflitse word die leser geleidelik ingelaat in die binnewêrelde van hierdie drie karakters wat ondersteun word deur die altyd betroubare Krisjan en die een met die binneste oog: Mirjam.

Die wisselende fokalisasie tussen die karakters is funksioneel vir die suksesvolle spanningslyn in die verhaal en onthul ook die onbegrip vir mekaar se binnewêrelde.

Lea ontvlug na die bekende wêreld waar daar nog vir haar ‘n mate van sekuriteit lê in die dinge wat sy ken en wat sy goed kan doen, soos die hantering van die chinchillas.

By die huis wag die vreemdeling, Bastos, wat haar terrein van die chinchillas bedreigend betree het, haar pa wat nog net so woordeloos is soos altyd, en die vertroueling, Krisjan, wat van kleins af vir haar die bang leer hanteer het. Vir Mirjam, wat reeds vooruit weet wat met haar gebeur het, beeld van die alwyse ou moeder, sien sy eers later kans.

Mirjam, die vrou met die verskillende oë; die vrou wat dinge kan sien wat ander nie kan sien nie, en weet van dinge wat gaan gebeur. Van Rooyen het die karakter van Mirjam ‘n werklike persoon gebaseer. Sy was ene Hendriena Jeanetha Shepard of Rooi Rose – een van die buitekringkarakters op Sutherland. Daar is ook elemente van die Uilhuis op Nieu Bethesta se Helen Martins in die sementbeelde wat sy vir haar tuin maak. Die storie van die grafsteen is op waarheid gebaseer.

Lea besluit om haar eie huis te bou – simbolies van die proses van heelwording. Die vraag ontstaan waar sy skielik die geld vandaan sou kry vir huisbou? Ook neem huisbou tyd, veral as jy begin sandsteen ‘dres', met min hulp.

Sy sny haar hare en begrawe haar kind simbolies op die koppie, met haar hare om die kind warm te hou, en gaan voort met die bou van haar huis. In ‘n ontstellende bebeurtenis en na ‘n emosionele uitbarsting by Bastos, is sy gereed is om tot haar self terug te keer. Bastos het baie diep in Lea se binneste gesien

Die uitgebreide detail oor die ruimte van Sutherland in die verwysing na die omgewing, en Mirjam se rate, kos en resepte is meer as die skep van ‘n oortuigende agtergrond vir die roman. Sy gebruik oorvloedig byvoeglike naamwoorde, maar in die proses skep sy sulke mooi sinne, dat jy dit oor en oor wil lees. P50 “Jy hoef niks te sê nie, troos sy oë. Kan nog nie, kyk sy terug” En dan op p142 “Hier skarrel, daar vat. Krisjan se groot hande is lomp van die afgekaptheid.” Resensent Carina le Grange sien die detail in die roman as amper verbysterend, en vra die vraag, of dit realisme is met magiese elemente? Vir my het die detail soms te veel geword.

Dan is daar ook haar verfrissende gebruik van die idiomatiese. Om maar enkele voorbeelde te noem: “Sy sit te haaks met die hede”; “daar is moer in haar manier”; “daar is meer van ons met gebreekte stertvere”; “kan onthou hoe stip sy hom liefgehad het”; “as sy eers gif-oog gegooi het, moet jy weet die hekke is toe”.

Martin se naam vir haar is Puppet (Is dit nie bietjie té obvious nie?) en sy irrasionele jaloesie lei tot ‘n tragedie. Vir my het Martin 'n eenvlakkige, brutale man gebly, bietjie van ‘n stereotipe.

Die woord “slagter” wat telkens in die verhaal gebruik. Bastos is die slagter van die chinchillas, maar so is Martin, ‘n dokter in die hospitaal en sy eie “slagting” van Lea se lyf. Op bladsy 45 sê Lea: God weet, ek het genoeg gehad van slagters.”

Selfs in haar ontredderdheid herinner Lea nie die leser nie aan 'n hulpelose, tragiese heldin nie. Sy is nie juis ʼn karakter wat my as leser se simpatie ontlok nie. Sy is ook nie die tipiese mishandelde slagoffer nie.

Die tema van slagting en geweld loop dwarsdeur alles, maar daar is oook Bastos wat kan kosmaak, sing en huis bou. Bastos kan ook chinchillas baie sorgvuldig, amper teer, slag en hul pelsies ongeskonde hou, sonder om te veel bloed te stort, want hy vang dit alles op. Bastos het ook ‘n geskiedenis van geweld, maar hy is ‘n geronde karakter wat in ‘n sekere opsigte vrede gemaak het met sy lewe.

Teen die einde is dit nie net Lea wat bevryding vind nie, maar ook Zacharias en Bastos.

(Alhoewel die boek al in 2015 verskyn het, het die verskyning van Van Rooyen sy YA verhaal, Die 17e Veer, my weer daaraan herinner.)