O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym

Cudowna książka. Cudownie napisana, ale to akurat nic dziwnego. Maurycy Mochnacki przedstawia tutaj swoją filozofię kultury, w której możemy dostrzec przejawy heglianizmu. Krytykuje on rozumienie kultury w tamtych czasach. Jego głównym zarzutem jest to, że powinniśmy, kolektywnie i kulturowo, “mieć uznanie samego siebie w swoim bycie”. Książka jest niezwykle patriotyczna, romantyczna i (mam wrażenie) jeszcze bardziej aktualna teraz niż wtedy.

“A za lat sto, za lat dwieście, któż wie, czy potomkowie nasi przez całe życie swoje do szkół, jako żaki, chodzić nie będą musieli dla nauczenia się, przynajmniej z rejestru abecadłowego, nazwisk tylu umiejętności, tyle różnorodnymi tytułami ochrzczonej? Każdą rzecz radzilibyśmy obrócić w umiejętność; z lada fraszki stworzyć naukę. Cóż z tego, kiedy w tym wszystko się z szczerej istoty wytrawia, wszystko na wierzch wychodzi!... Jakże zrozumieć naturę umysłu publicznego, gdy nic nie ma ani gruntu pod sobą, ani wewnętrznego ujęcia?”